УÆЛМÆРДТЫ
Мах хуызæн мардмæ нæ цæуынц æндæр рæтгы…
Фезмæлæн нал уыди абон нæ уæлмæрдты
Стырæй, чысылæй, –
Уыйбæрц æрцæугæ нæма федтон иу ранмæ,
Уыйбæрц æркæсгæ нæма федтон иу зианмæ
Хохæй, быдырæй…
Иунæг лæппу йын уыд сау куырм зæронд фыдæн,
Дарын æй байдыдта… Абон йæ сау сынтæн
Бахъуыд йæ сагой!
Кусынмæ диссаг, æфсымæр æмгаримæ,
Уарзон хъæубæсты.-.Нæ хохæй Уæлладжырмæ
Айхъуыст йæ хорз кой.
Адджын хæринагæй йе стонг нæ басаста,
Усгур лæппуйау дзæбæхæн нæ раласта
Цухьхъа йæ рагъæй…
Хъал митæ кæнын лæппуйы та ценнæ уыд? –
Абоны онг нæм йæ къахыл нæ фендæуыд
Дзабыр сæракæй…
Абон æм бакæс, – йæхи дын куыд сарæзта! –
Нарæг йæ астæу, чындздзон чызгау, балвæста,
Алцæмæй ифтонг:
Алы рæсугъд дзаума, алы хæрдгæбæстæ…
Исчи йæ федта цы искуы хæцæнгæрзтæ
Даргæ ныры онг?
Раст цыма схъомыл и топпимæ, кардимæ!..
Науæд уæлбæхæй йæ исчи æмгаримæ
Федта цы балцы? –
Байраг сæ хæдзары никуы уыд, афтæмæй
Абадтæввонгæй, рæсугъд ифтонг алцæмæй,
Урс бæх йæ разы!..
Сагъæс фæсабыр… Фæхъус ысты устытæ…
Мардмæ æрбахæстæг иу лæг… Йæ цæстытæ
Нал зынынц чъиуæй.
Цæсгом нымпылдтытæ, зачъетæ урсурсид,
Гасæй йæ уæлæ хæлынхуд, кæрцы къæрит…
Дискæнын: чи у ай?
Чъизи дæрзæг къухæй цæстысыг асхьаудта,
Стæй дзы йæ зачъетæ тонæгау адаудта…
Бахæстæг бæхмæ.
Радтой йæм идон… Сæ уæлхъус æгуыппæгæй
Адæм ныккастысты иуыл æмхуызонæй
Уайтагьддæр зæхмæ…
Алæууыд иу дзæвгар лаег дæр зæхмæ кæсгæ,
Уыйфæстæ -гъай-да-гъа! -райста, дзырдарæхсгæ
Диссæгтæ дзурын.
Чи ма цæ зоны? Кæд дæм цæ нæ ныффыссон,
Ма мæ рахъасткæ, мæ хæлар, мæ иубæстон, –
Дардмæ дæ курын!
– Рухсаг у, загьта, цæуыс нæ æххæстлæгæй,
Арæзт æппæтæй… Фæцух дæ æрмæст бæхæй,
Хорз бæх нæ арынц.
Терк-Турчы рæгъаумæ абон фæцыдысты,
Зæххæн йæ кæрæтш дардыл æрзылдысты,
Алы ран старынц:
Рахиз фæрсты дзы фæлгæсгæ йæ быдыртæм,
Галиу фæрсты та дзы хъахъæнгæ донбылтæм,
Никуы ‘мæ ницы!
Нæй дзы дæ аггаг бæх!.. Уалæ уæларв зæххы,
Иу бур айнæджы бын хизынц æртæ бæхы, –
Табу йæхицæн! –
Уастырдæйы æртæ сызгъæрин æфсургьы.
Ардыггаг ласай, – йæ зæвæтæй риуыгъы;
Фалладжы ласай, –
Стонг бирæгъау дæм лæбурдзæн йæ дæндагæй;
Астæуыггаг æфсургь лидзаг у фæндагæй, –
Хорæй йæ расай!
Арвы Куырдалæгонмæ-иу æй схæддзæкæ!
Болат æндонæй дын скæндзæн йæ цæфхæдтæ,
Болат зæгæлтæ
Фидар йæ сæфтджыты стæгмæ куы ныссадза,
Нагьæйæфтаугæ хæрхидон куы сараза, –
Гъе, уæд цæттæ дæ!
Де фсургъыл дын идон афтаудзæн мæйы фырт,
Стæй йыл сызгъæрин саргъ авæрдзæн хуры фырт
Иæхс дæр дын раддзæн.
Сбад-иу дæ бæхыл! Уырдыджы æнæ цудгæ,
Сиргæ тæссæртты, хæрды дын æвæлмæцгæ
Бирæ фæуайдзæн.
Баф-щзынæ иу ран æртæ фæндаджы ныхмæ…
Ма бабæлл дæллагмæ, канд дæр йæ уæрæхмæ, –
Тудæджынты фæд у!
Ма бабæлл уæллагмæ, – тугисджытæм хæссы!
Астæуыггагæй дæ бæх дæр куыд нæ тæрсы,
Афтæ дæу кæд у?
Райс æй дæ фæндагæн!.. Иу йæхсы февзидтмæ
Бахæддзæ уыдзынæ иу æрдуйы хидмæ,
Маргъ ыл нæ тæхы!
Армытъæпæнæй чъылбыс-иу куыд фелвæса,
Де фсургъы агъдæй та чъепси куыд фесхъиуа,
Афтæ цæв бæхы!
Мæрдты дуармæ дæ дæ цæстфæныкъулынмæ
Баскъæфдзæн де фсургъ раст хураныгуылынмæ…
Бакæс-иу ‘гъдаумæ!
Дуар дын нæ кæндзысты, “аныгуылд хур” заегъгæ,
Ам куыд уыд, уым дæр дæ кувæг – даехи зæрдæ, –
Скув-иу Хуыцаумæ!
“О, Хуыцауты Хуыцау! Ме сфæлдисæг Хуыцау! ”
Рауадз, дæ хорзæхæй, хур фæныгуылынау,
Хæхтыл дыдзы хур!”
Хæхты дыдзы хур дæм уайтагъддæр ракæсдзæн…
Мæрдты ‘фсæндуæрпæдьюиууæйыгбакæндзæн…
Фыд, хорз æм ма сдзур!
Уырдыгæй фалæмæ зоны дæ фæндæгтæ
Хуры фырт. Уый дын ныр дзурдзæн сæ диссæгтæ,
Сеппæт, куыд ысты…
Къæсæры мидæгæй, – уырдæм ныр бахызтæ, –
Иу гадза бастæй. Йæ хуылфæй йæ къæбыстæ
Бæхмæ рæйдзысты…
– Ай та цы диссаг у? – Дис дæр куыд нæ кæнай?
Афтæ цæмæн у? – фæрсдзынæ. – Цæмæн зæгъай?
Де мбал дын сиддзæн:
– Ай-иу йæ карзæй, йæ налат хуыснæгдзауæй
Сæфтмæ æртардта хъæу… Гъе, ныр мæрдты ’гъдауæй
Йæ хæстæ фиддзæн.
Ацу-иу уырдыгæй!.. Хъуысдзæн дæм алывыд…
Лæг æмæ ус хуыссынц… Галдзарм сæ быны тыд,
Галдзарм сæ уæлæ.
Тонынц цæ иуырдæм, тонынццæ иннæрдæм, –
Не ххæсынц лæгыл даер, усыл дæр ничердæм.
Диссаг та уæлæ!
Дис дæр куыд нæ кæнай! – Ай та цæмæн афтæ?
Ай та цæмæн зæгъай? Адон сæдæ азтæ
Иумæ фæтыдтой, –
Гъемæ куыдфæстæмæ ал-райсом, алызæр
Тынгдæрæй тынгдæр-иу кодта сæ загъды хъæр, –
Фидыд нæ зыдтой;
Иргъæвынмæ цæм цыдысты æндæр сыхæй…
Гъе ныр мæрдты ‘гъдауæй фидынц сæ хæсы хай!..
Ацу та фалдæр!
Иу ранæй та дæм æрыхъуысдзæн сусæг дзырд:
Лæг æмæ усæн тæрхъусдзарм сæ быны тыд, –
Галдзармæй фагдæр!
Иннæ тæрхъусдзарм сæ уæлæ æрдыдæгьтæ…
Диссаг! – зæгъдзынæ та, – ай та цæмæн афтæ? –
Ай та, куы зæгъай? –
Адон цæргæ-цæрын уарзтой кæрæдзийы,
Ам æй аеххæсткæнынц, ам дæр зæрдæмийæ
Не сты æнæ хай!
Ацу-иу уырдыгæй! Ус лæудзæн хибарæй, –
Калмы цъарæй йыл хьуырбæтгæн, хæфсы цъарæй
Усыл сæрбæттæн…
– Ай та цæмæн афтæ? – Ай та, куы бафæрсай, –
Барысчъи даргæйæ сусæгæй бонæн сайд
Кодта йæ мæрдтæн! –
Ам цын æй фиды ныр… Ацу та! Иу ранæй
Згьæлдзæнхуыр: кьæдзæхыскьуыдтæдзытеманæй
Иу ус æмпъузы.
– Ай та цæмæн афтæ? – Ай та кæйдæр лæгæн
Дзаума лыстæг хуыдта, ставд та – йæхи лæгæн
Гъеныр ам кусы!..
Ацу-иу уырдыгæй! Иу усы риуыл та
Зилынц хæд-зилгæйæ стыр куыройыфыдтæ;
Хохы дзæгъгъатæ
Бонæй, æхсæвæй, æнæ раивадæгæй,
Ссынц аемæ се ссад нæ кæлы фæлгæтæгæй…
Цавæр у ай та?
– Ай та куыройгæсæй адæмы къæссатæй
Иста æгæр бирæ, давта цын се ссадæй…
Давын зын у, цы?!.
Ацу-иу уырдыгæй!.. Байхъус æхсæрдзæнмæ:
Урс æхсыр къуыстилтæй хохы йас цæхгæрмæ
Иу ус фæрсудзы.
Гас къæртайы дзаг ыл карз ахсæн аскъæры, –
Карчынæмыджы йас цыхт ын дзы равзæры, –
Ай дæр та диссаг!
Ай та уæлæуыл æлгъин уыд йæ хъæздыгæй,
“Нæи, наей”-иу кодта, нæ иста йæ хæндыгæй
Уазæгæн урссаг.
Ацу-иу уырдыгæй! Иу ус дæ хæдразы
Иу чысыл къоппæй мæцъисæй нæ фæразы
Гуымбыл фæлдахын…
– Ай та цæмæн афтæ? – Ай та йæ уæлæуыл
“Ис маем”-иу кодта, нæ уагъта æндæр хъæуыл
Уазæг ыздахын.
Ацу-иу уырдыгæй ноджы хуыздæр бæстæм!..
Иу лæг йæ усимæ иумæ фæрсæй-фæрстæм
Бадынц æргомæй;
Стыр фынг сæ разы æртасыд йæ фырдзагæй
Алы нуазинагæй, алы хæринагæй,
Басæй, цæхдонæй, –
Иуыл куыд æмбæлы, – нуры, цывзыхъæстæ…
Цас дæр дзы хьауынц, – сæ фынг та хæрды фæстæ
Свæййы уæззаудæр.
– Ай та цы диссаг у? – Адон сæ цæрыныл
Цас мæгуырдæр кодтой, уыйас сæ кæрдзыныл
Кодтой рæдаудæр.
Ацу-иу уырдыгæй! Арф къæдзæхбын мæсчъы
Иу лæг хуыртæ хæссы хæлд æнæбын тæсчъы,
– Ай та цы кодта?
– Ай та сыхагимæ кайаг уыд арæнæй,
Иумæййаг зæхх-иу æрбарста мæнг барæнæй,
Ард-иу ыл хордта.
Ацу-иу уырдыгæй!.. Иу рæсугъд уæзæгыл
Иу лæджы рихитæ астæумæкæрдæгыл
Стонг гал æууилы…
– Ай та цы диссаг у? – гал ма нæ фæхизы
Ахæм цъæх кæрдæгыл?!. – Ай та йæ цæдисы
Срæстмæйыл зилы:
Ай-иу йæхи галæн ‘взаргæ хос ракалдта,
Цæдисонæн та-иу хъæмпы мур адардта, –
Ай дын йæ хабар!
Ацу-иу уырдыгæй!.. Фурдæн æй астæу хуыскъ,
Карды комæй йæм хид; халоны айчы хъуызг –
Лæгæн йæ хæдзар;
Судзины бын та дуар ‘гасæй йæ хæдзармæ…
– Ай та цы диссаг у? – Ай та йæ адзалмæ
Царди æмбæхстæй;
Уазæг нæ уагъта йæхимæ цæрæнбонты,
Сау зæрдæ дардта, фæсырдта йæ бинонты,
Амард æлгъыстаей…
Ацу-иу уырдыгæй!.. Иу лæг фæдисаг у:
Ихы ныссалди йæ хъуырмæ!.. Цы диссаг у,
Цуавæр у ай та?
– Ай та æмгары хæдзармæ хъуызаг уыди
Алы æнафоны… Гъемæ фæрæдыди…
Ай дын йæ пайда!
Ацу-иу уырдыгæй! Иу ихын мæсыджы
Ихын къæлæтджынты бадынц æртæ лæджы,
Их фынг сæ разы;
Ихæй сæ лæдзджытæ, галиу сæ ныхæстæ,
Их сæрдасæн цын сæ галиу сæрыфæхстæ
Роцъотæм дасы.
Ай та цы диссаг у? – Адæм сæ тæрхоны
Хорзæн-иу равзæрстой алы хатт адоны,
Бар цæм-иу радтой.
Адон-иу фарсласæн сабийæ таубимæ
Кодтой сæ мæнг ардæй, растæн хæрамимæ
Иу барæн дардтой.
Ацу-иу уырдыгæй!.. Иу рæсугъд уæзæгыл
Урс æвзист галуаны, урс æвзист тæрхæгыл
Баддзысты базтыл
Иннæ æртæ лæджы… Де мбал цæ хорз зоны:
Адон куыд фæрæзтой, афтæ сæ тæрхоны
Архайдтой растыл!..
Бирæ дæ нал хъæуы уырдыгæй дзæнæтмæ;
Бæхмæ куы февзидай, – иу цæстытъæбæртмæ
Фестдзæн йæ разы.
Бæхæй æрхиздзынæ… Бирæ сывæллæттæ
Алгьуызон дзауматы, алыазыггæттæ
Цъæх нæууыл хъазы…
Чи дæ йæ мад хоны, чи дæ йæ фыд хоны,
Чи дзы бæгъæввад у, чи та дзы ронбæгъд у,
Чи та æнæ худ.
Худтæ сæ рæтгы тьыст, рæтгæ сæ хъуырты ‘фтыд,
Дзабыртæ – фæдджиты, фæдджитæ сæртыл тыд.
Ма цыл-иу бахуд!
Алкæй дæр барæвдау! Алкæй йæ дзауматы
Сараз, куыд æмбæлы! Семæ-иу дзæнæты
Дуаргæрон балæу!
Мидæмæ хизын дæ истуг нæ уадздзысты,
Сывæллæттæ та цын хизын нæ комдзысты
Уырдæм æнæ дæу!
Фегом уыдзысты уæд авд сызгъæрин дуары!..
Мæрдты Барастыр дæм ницы рæдыд ары
Мæрдты хъуыддагæй…
Рухсаг у, рухсаг! Иæ рахизфарсырдыгæй
Нæууыл дæ бадæн!.. Ныр ацыддæ ардыгæй,
Нал дæ ныр махæй!
Адæм дын абон цы хорз æгъдæуттæ радтой,
Ацы дзыллæ дыл цы цæстысыг фæкалдтой,
Уый дын æххуысаг!
Мады хъæбысау дын адджын уæд ацы зæхх,
Уды хæларæй фæлдыст дын уæд ацы бæх.
Рухсаг у, рухсаг!..
Дзырд фæци зæронд лæг, айста къух идонæй…
“Рухсаг у, рухсаг!” – йæ фæдыл æмхуызонæй
Дзыллæтæ загътой…
Адæм æрбадтысты мæгуыры хæрнæгыл,
Устытæ ма уæддæр судзаджы уæлмæрдыл
Хъарджытæ уагътой…
Hits: 45