Ünlüler
Bütün ünlüler, kelimedeki pozisyonları ne olursa olsun eşit derecede net okunur.
а /а/ а арт (ateş), мад (anne), тар (karanlık);
е /е/ е фенд (görünüş), бел (kürek), фале2 (ötesinde);
и /i/ i ивын (değiştirmek), ирд (berrak), мит (kar);
о /о/ o ком (vadi), дон (su), ном (ad);
у /u/ u бур (sarı), дур (taş), курын (rica etmek);
æ /ɜ/ æмæ (ve), лæг (erkek), фæлæ (ama, fakat).
Ünlü /з/ sesi Türkçe /a/ ve /e/ sesleri arasındadır. Pırlanta, sigorta gibi kelimelerin son hecesindeki vurgusuz /a/ ünlüsüne benzer.
ы /ɘ/ тынг (gayet), арвы (gökte), кæнын (yapmak, etmek).
ы ünlüsü Türkçedeki ı’ya benzerse de çok daha kısa ve zayıf okunur.
Ironcada iki ünlü – æ ve ы – kelimedeki tüm pozisyonlarda zayıf ve kısadır. Geriye kalan tüm ünlüler (a, е, и, o, у) güçlü ve uzundur.
Ünsüzler
б /b/ b абон (bugün), бал (vişne), байраг (tay);
в /v/ v ведра (kova), авг (cam), арв (gök);
г /g/ g гом (açık), гал (öküz), рог (hafif);
гъ /ɣ / ğ бæгънæг (çıplak), бирæгъ (kurt), мигъ (bulut);
д /d/ d дуне (dünya), уд (ruh), кад (onur, şan);
дж /dž/ c джигул (arama), джебогъ (süngü, mızrak), джих (dalgın);
дз /z/ z дзаг (dolu), дзурын (konuşmak), дзедыр (böğürtlen);
й /y/ у тайын (erimek), найын (yıkamak), най (harman);
к /k/ k кæмæн (kime), кæстæр (yaşça daha küçük ), кæрт (avlu);
л /l/ l локо (yayın balığı), ленк (yüzme), ала (is);
м /m/ m маймули (maymun), мал (su birikintisi), арм (el);
н /n/ n ног (yeni), налат (cüretkar), бандон (sandalye);
п /p/ p пайда (yarar), сапон (sabun), пыл (fil);
р /r/ r рад (sıra, düzen), марг (zehir), тар (karanlık);
т /t/ t тæвд (sıcak), тæрхъус (tavşan), тæрс (çınar, kayın);
ф /f/ f фадат (şart, olanak), фаг (yeteri kadar, bol bol), афтид (boş);
ц /s/ s цæвын (vurmak, dövmek), цин (sevinç), пец (soba);
ч /tš/ ç чи (kim), чехаг (Çek), чепена (bir çeşit halka oyunu).
гъ harfi doğum, ağlamak gibi kelimelerde bulunan sedalı arka damak ünsüzünü belirtir. İlgili sedasızı x’dir.
къ /kʼ/ къух (el, kol), къах (ayak, bacak), къæдзæх (kaya);
пъ /pʼ/ пъеро (kalem ucu), пълан (plan), пъол (döşeme);
тъ /tʼ/ джитъри (salatalık), тъæпæн (yassı), тъепа (balık yavrusu);
х /χ/ х æрын (yemek), бæх (at), æххуыс (yardım);
хъ /q/ хъæдур (fasulye), хъайла (sahanda yumurta), хъама (kama);
ц /ts/ къæрцц (çatırtı), бæлццон (yolcu), ныццæвын (vurmak);
цъ /ts’/ цъуй (üvez), цъиах (ekin kargası), цъиу (kuş);
чъ /tš’/ чъири (tepsi böreği), чъизи (pis), чъиу (sakız);
у /w/ уат (oda), уæй (satış), уæлдæф (hava).
къ, пъ, тъ, чъ harfleri artikülasyon yeri bakımından Türkçedeki sedasız k, p, t, ç harflerine karşılık gelir. Ne var ki Iron seslerinin artikülasyonuna, bağlantı noktasını kuvvetle yaran bir eksalasyon (soluk verme) hava cereyanı eşlik eder. цъ harfi de Türkçede bulunmayan /ts/ bileşik sesinin yukarıda belirtilen tarzda söylenişiyle meydana gelir.
х harfi standart Türkçede bulunmayan ama Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanan (bakmak, çakmak gibi kelimelerde) gırtlaksı ve hırıltılı /x/ sesini gösterir. /h/ sesinden çok daha sert olup boğazın üst kısmında titreşme ile söylenir.
хъ harfi standart Türkçede bulunmayan ama Anadolu ağızlarında sıkça rastlanan (komşu, kara gibi kelimelerde) kalın gırtlaksı /q/ sesini gösterir.
у harfi ünlü /u/ sesini ve İngilizcedeki /w/ sesine benzeyen ünsüzü belirtir.
у harfi dört durumda ünsüz olarak okunur:
1) intervokal (iki ünlü arası) pozisyonda: цæуæг (giden), рог (hafif);
2) bu harfi bir ünlü izlerse hece başında: уат (oda), уари (doğan);
3) bir ünlüden sonra kelimenin sonunda: иронау (Ironca), нау (gemi);
4) bir ünlüden sonra hece sonunda: скъоладзаутæ (okul öğrencileri).
у harfi Ironcada iki şekilde okunur
у /u/ – ünlü ses: дур (taş), хур (güneş)
y /w/ – ünsüz ses: уæхст (kebap şişi), уæд (o zaman)
з /ž/ зæронд (eski, ihtiyar), заман (çağ), хорз (iyi, iyice);
с /š/ сабыр (sakin), кæсын (bakmak, okumak), раст (doğru);
з harfi Türkçedeki z ve j arası bir tarzda okunur;
с harfi Türkçedeki s ve ş arası bir tarzda okunur.
Rusçadan alınan kelime ve terimlerde з, с, ц harfleri Rusçada olduğu gibi yani /z/,/s/, /ts/ olarak – okunur: озон (ozon), косинус (kosinüs), акцент (aksan).
Ancak bazı eski alıntılarda с harfi /š/ olarak okunur: стъол (masa).
Sadece Rusçadan alınan kelimelerde rastlanan harfler.
Sadece Rusçadan (ya da Rusça aracılığıyla diğer dillerden) alınan
kelimelerde rastlanan harfler.
Ё/yo/– Ёлкæ (yılbaşı ağacı), режиссЁр (rejisör);
ж /ž/– жираф (zürafa), журнал (dergi);
ш /š/ – шофыр (şoför), швабрæ (ip süpürge);
щ /šč/ – щЁткæ (fırça);
ь /yumuşatma işareti/ – отель (otel), варьете (varyete);
ю /yu/ – юрист (hukukçu), юмор (mizah);
я /ya/ – якорь (gemi demiri), яхтæ (yat).
Kaynak:
Дзурӕм иронау / İronca Konuşuyoruz (Z. V. Kornayeva, L. D. Salamova)
İronca Konuşuyoruz: Yetişkinler İçin İronca Temel Kursu. – SEM Yayınları: 2020. – 336
Hits: 66